Jerzy Janosik - Rozbójnik


Jerzy Janosik (Juraj Jánoąík słow. czyt. Juraj Janoszik zwany w Polsce swojsko Janosikiem) – jeden z najsławniejszych zbójników karpackich Europy Środkowej żyjący na przeł. XVII i XVIII wieku. Juraj Janosik był Słowakiem i pochodził z Orawy ze wsi Terchova opodal Żyliny leżącej na południku mniej więcej jak Szczyrk. Znamy datę jego urodzin – 25 stycznia 1688 r. – gdyż zachowała się metryka jego chrztu z 16 maja 1688 roku. Jego rodzicami byli Michał Janosik i Barbara Cingelova. Miał starszego brata Jana i młodszą siostrę Barbarę.
Wzorem wielu innych chłopskich synów zaciągnął się we wczesnej młodości do wojska. Najpierw służył pod rozkazami Franciszka Rakoczego w latach 1703-1704, a po klęsce powstania przeniósł się do armii cesarskiej gdzie służył w latach 1706-1708. Podczas służby w więzieniu w Bytčy, poznał zbója Tomáąa Uhorčíka. Ten po ucieczce zorganizował w 1711 r. bandę, której przywództwo przejął wnet zaprawiony w bojach weteran najprawdopodobniej dlatego, że odszedł z niej Uhorczik, który się ożenił i próbował się ustatkować. Ekipa grasowała głównie na Liptowie, brak danych, by pojawiała się na Podhalu. Janosik ze swoją grupą działał na pograniczu głównie węgiersko-polskim (dziś Słowacja, Polska-Śląsk, i Czechy-Morawy) , a ofiarami jego napadów byli głównie kupcy, ale także plebani, posłańcy pocztowi i inne przypadkowe zamożniejsze osoby. Wbrew jednak legendzie Janosik grabił głównie z myślą o sobie i swoich ludziach, obdarowując okazjonalnie np. dziewczęta z okolicznych wsi w różne zrabowane drobiazgi. Poza tym wspierali go co niektórzy lokalni możnowładcy, z którymi dzielił się łupami, a oni w zamian wyciągali go z tarapatów, np. podczas pierwszego schwytania Janosika na jesieni 1712 r. i osadzeniu go w lochu alibi zapewnił mu wiceżupan komitetu liptowskiego doprowadzając w ten sposób do jego uwolnienia. Działalność trwała niecałe 2 lata. W marcu 1713 r. harnasia podstępnie schwytano i uwięziono. Janosika osadzono w Liptowskim Mikulaszu, w zamku o średniowiecznym rodowodzie, gdzie odbył się jego proces 16 i 17 marca 1713 roku, a jego przebieg jest nam znany dzięki protokołom, które się z niego zachowały. Sąd w składzie przewodniczącego, oskarżyciela i obrońcy (który wygłosił dwie mowy obronne za uniewinnieniem skazańca) skazał Janosika na karę śmierci przez powieszenie na haku. Osią oskarżenia było zabójstwo plebana z Demanicy, do którego Janosik się nie przyznał wskazując swojego kompana jako sprawcę. Po torturach sąd skazał go na śmierć przez powieszenie za „poślednie ziobro”. Wyrok wykonano najprawdopodobniej zaraz następnego dnia po procesie, czyli 18 marca 1713 roku.

Postać zbójnickiego hetmana, zakorzeniona w ludowej tradycji słowackiej i polskiej, stała się wdzięcznym tematem dla sztuki, prozy, poezji, filmu. Bodaj każdy Polak pamięta kreację Marka Perepeczki w filmie, który w znacznym stopniu fałszował jednak zarówno realia etnograficzne (wersja gwary góralskiej znana chyba tylko na planie filmowym), jak i historyczne. Obecnie zapowiadana jest nowa wersja przygód Jánoąika w reżyserii Agnieszki Holland, realizowana jako produkcja słowacka.

Informacje zebrał A. Bugajski

Źródła :

- Fragmenty z przewodnika turystycznego "Słowacja. Karpackie serce Europy". Autor: A. Nacher, M. Styczyński, B. Cisowski, P. Klimek. Wydawnictwo Bezdroża.

- Encyklopedia Online Wikipedia - http://www.wikipedia.org

Považské Múzeum v Žiline - http://www.pmza.sk

http://www.pmza.sk/janosik/